Doğalgaz indirimi tahkimden mi?

Doğalgaz fiyatı indirim gerekçesi bu kez ne kur nede petrol fiyatları olarak gösterildi. Gerekçe, kazanılan tahkim davası!

Kış ayları gelmeye yüz tuttuğundan mı ve daha da önemlisi ülkemiz olağan dışı olaylarla karşılaştığından mı bilinmez doğal gaz tekrar gündeme oturdu. Rusya ile yapılan anlaşma sayesinde nihayet fiyatlarda bir indirim sağlanmış oldu! Öte yandan Enerji Bakanı İran tahkim davasını indirim gerekçesi olarak gösterdi. (http://www.takvim.com.tr/ekonomi/2016/09/30/dogalgaza-indirim-mujdesi)

Doğalgaz fiyatları üzerinden yapılan bu tartışmaların ve uygulamaların önemi açık. Tüketici olarak tümümüzü ilgilendirdiği gibi sanayinin önemli girdisi. Bu önemin diğer boyutları ise devlet için gelir kaynağı ve finansman açığı açısından da ülke için önemli ekonomik parametre.

Doğalgaz için önemli başlıklar

Doğalgaz etrafında yoğunlaşan tartışmalara anlam yükleyebilmemiz için son dönemde ortaya çıkan konuları hatırlatmakta yarar görüyoruz. Bu hatırlatmaları belirli bir alanla sınırlayarak konunun daha da karmaşıklaştırılmasına katkı sunmayacağız.

*Doğalgazın yıllardan beri gerek Rusya ve gerekse İran’dan yüksek fiyatla alındığı söylenmekte, yetkili ağızlardan dile getirilmekte. Gerekçe esas olarak sözleşmeler ileri sürülürken buna sözleşmelere rağmen ortaya çıkan hukuki anlaşmazlıklar, tahkim başvurularını da ilave etmek gerekir. Ancak her iki ülke ile yaşanan tahkim davaları ülkemiz lehine sonuçlandı ve karşılıklı uzlaşmalar ile alım fiyatlarımız düştü.

*Doğalgaz fiyatlarının petrol ve kura bağlı olduğu bilinen bir gerçek. Bu gerçeklik hükümet yetkilileri tarafından zam gerekçesi olarak yıllardır kullanıldı.

*Doğalgaz piyasasını serbestleştirildi ve mevcut doğalgaz hatlarına sahip devlet bu olanağını özel sektöre kullandırmaya başladı. Böylece elde edeceği gelirin bir kısmını özel sektöre devrederken, satıcı ile yapacağı pazarlıklarda elinin zayıflamasına da göz yummuş oldu.

*Son yıllarda doğalgaz fiyatlarının düşürüleceğine ilişkin sözler ve yapıldığı iddia edilen çalışmaların sonuçları ancak 2 yıl sonra alınabildi.

Doğalgaz alım fiyatlarımız hakkında

Bu konuda yıllardan beri söylene gelen ilk sözlerin başında alım fiyatlarımızın yüksek olduğu gelmektedir. Geçmişte bu husus gerekçelendirilirken iki nokta öne çıkarılırdı. Bunun ilki tedarikçi ülkelerle yapılan anlaşmaların uygun olmadığı bu nedenle gazı pahalı satın aldığımız yönünde olanıdır. Bu konuda anlaşmanın bizden gizlenmesi gereken bir sözleşme olduğu için bir fikir beyan etmek imkansız. O nedenle kamu görevlilerinin sözüne inanmak zorundayız.

Peki bütün bu bilinmezlik üzerine fiyata ilişkin ortaya çıkan hiçbir veri yok mu?.

Bulabildiğimiz Almanya gaz fiyat verileri üzerinden hazırladığımız bir tablo şöyle;.

*MBTU: metric british thermal unit

http://www.indexmundi.com/commodities/?commodity=russian-natural-gas (rus gaz fiyatı almanya sınırı )

https://ycharts.com/indicators/germany_natural_gas_border_price

Yukarıda esas alınan tarih (Ekim 2014) son kez doğalgaza yapılan zammın olduğu tarihtir. Bu tarihten sonra Rusya’nın en büyük alıcısı olan Almanya’nın satın alma fiyatlarında %62 düşme olmuştur. Almanya sınır doğalgaz fiyatlarındaki düşüş üzerinden çok kaba olarak gaz fiyatlarının TL olarak %50 azaldığı söylenebilir.

Tahkim davaları ve doğalgaz indirimi

Konunun uzmanları doğalgaz ticaretinde tarafların zaman zaman anlaşamadıkları için ödemeler ile ilgili tahkime başvurdukları, ancak bu süreç içerisinde uzlaşma yolunu seçtiklerini söylüyorlar.

Rusya ve Iran ile yaşadığımız tahkim davaları uzun süredir ülke gündeminde yer alıyor. Davaların önemi kazanılan her dava veya uzlaşma ile Türkiye’nin elde ettiği ilave indirimlerin gerek konutlarda, gerekse sanayi ve elektrik üretiminde bizlere indirim olarak yansıyacağı şeklinde beklentimizden kaynaklanmaktadır.

Rusya ve İran ile yaşanan indirimin boyutları ve bunun yaşamımıza önemli etkileri olmasını beklemenin doğal olduğunu aşağıdaki veriler de gösteriyor. Tablolar bu iki ülkenin ithal ettiğimiz doğalgazın %72’sini karşıladığı ve tüketilen doğalgazın %99’unun konut, dönüşüm ve çevrim, enerji ile sanayide kullanıldığını gösteriyor.

Doğalgaz ithalatı, ülkelere göre (2015)  

Doğalgaz tüketimi, sektörlere göre (2015)

Doğalgaz fiyatları ile ilgili başka bilgiler de var. Bunlar genellikle konuyu takip edenler tarafından açıklanıyor. Burada özellikle Rusya ve İran gazı ile ilgili olanlardan söz etmek istiyoruz.

 Konuyu ayrıntılamadan önce iki basit soru yöneltelim;

1-Tahkim davalarını kazanmışken Türkiye gazda indirim için Rusya ile yeniden sıcak ilişki kurması gerekir miydi?

 2-Tahkimden gelen bir indirim varken doğalgaz satın alma fiyatında meydana gelen %50’nin üzerindeki indirimin karşılığı nerede?

Yani ciğeri yiyen kedi hikayesindeki Nasreddin Hoca’nın sorusunun cevabı nerede?

İran ve Rusya tahkim davaları

Türkiye gerek Rusya ve gerekse İran aleyhine açtığı davaları kazandı. Aşağıda Temmuz 2016 tarihli habere göre tahkim heyeti İran gazı için %13-15 oranında indirim uygulanması kararı verdi. Üstelik bu karar 2012 yılından itibaren geçerli oluyor. Sonuç olarak doğalgaz ithalatından dolayı son 4 yıllık süre için alacaklarımızı ya tahsil edeceğiz, ya da ileriki ödemelerimize saydıracağız.

Rusya ile de benzer bir ilişki söz konusu. Ancak bu dava henüz sonuçlanmış değil. Bilindiği üzere uçak krizi öncesi Rusya satın aldığımız gazda %10,25 indirimi kabul etmişti. http://www.haberturk.com/ekonomi/enerji/haber

Ancak bu indirimi yeterli bulmadığı ve haklı olduğundan emin olduğu için Türkiye tahkime başvurdu. Çünkü Almanya’nın sınır gaz alım fiyatlarında yüzde 50’nin üzerinde indirim olduğu dikkate alınırsa oranın çok daha yukarıda olması gerekiyordu. Geriye doğru oluşan alacaklar da işin kaymağı. Bu alacakların yaklaşık 1 milyar dolar kadar olduğu söyleniyor. http://www.enerjigunlugu.net/icerik/15797/rusya

Satın aldığımız gazın fiyatı nedir?

Bu gelişmeler olurken  Rusya ile yaşanan  buzlanma da  çözüldü. Sıcak rüzgarlar yeniden esti. Bu sıcak rüzgarların altından bir kuzey doğal gaz hattı projesi çıkarken bir müjde de doğalgazda yüzde 10 indirim olarak açıklandı.

Bugüne kadar satın aldığımız gazın metre küpünün kaç dolar olduğu sürekli olarak ticari sır olarak saklandı. Ancak doğal gaza zam yapıldığı dönemlerde zammın gerekçesi olarak sıklıkla dolardaki kur artışı, bazen petrol fiyatları gerekçe gösterildi. Halbuki bu gerekçelerin hiçbirinin doğru olmadığı yukarıdaki  tablolarda görülüyor. İster 2012 yılından alın isterseniz yüzde 9 oranında yapılan zam tarihini (Ekim 2014) esas alın doğalgaz fiyatları asla bu iki gerekçe ile ilişkilendirilemez.

Geçmişte yapılan bu değerlendirilmeden vaz geçilmesinin nedeni de rakamların çuvala sığdıralamaması olmalı.

 Bu kez ilk defa tahkim davaları gerekçe olarak ileri sürüldü. Yüzde on indirimin nedeninin İran ile sonlanan ve Türkiye’nin kazandığı dava olduğu açıklandı.

Peki gerekçe Iran ile yaşanan ticari anlaşmazlık olabilir mi? Bunun bir gerekçe olarak ileri sürenlere şöyle bir hatırlatma yapmak gerekiyor. Türkiye ithal ettiği gazın yüzde 16’sını İran’dan satın almış. Son zam Ekim 2014 ‘te yüzde 9 olarak yapılmış. Bu rakamlardan yüzde 9 zam gerekçesi çıkarmak veya yüzde 10 indirim değeri bulmak için herhalde  matamatik’in belini kırmak gerekiyor .

Peki aldığımız gazın fiyatı ne o zaman? Bu konuda çeşitli rakamlar var. Ancak konuyu aydınlatabilmek için biz yine Almanya örneğinden yola çıkacağız. Rusya’nın Vedomosti gazetesi   IMF verilerine dayanarak Almanya sınır bölgesindeki gaz fiyatlarının 2015 yılı ilk çeyreği ile 2016 ilk çeyreği arasında yüzde 50,2 düşerek 167,6 dolara indiğini haber verdi. 2016 yılı Mart ayında ise daha da düşerek 147,2 dolar olarak gerçekleştiğini açıkladı. 06/05/2016,ENERJİ ENSTİTÜSÜ

Bu fiyatların aynısının Türkiye için geçerli olmadığı aşikar. Tükettiğimiz miktar, alış yollarımız ve aradaki anlaşmalar nedeniyle bu rakamların Türkiye için geçerli olmadığı kolaylıkla söylenebilir. Ancak veriler gaz fiyatlarında meydana gelen düşüşü ve mertebeyi tüm açıklığıyla ortaya koyuyor.

Peki bizim alış fiyatımız nedir?

 Bu sorunun cevabını öğrenmek istiyoruz. Ancak Devletimiz  tüccar gibi davranıyor ve bizim bu sorumuzu “ ticari sır “ olarak cevaplıyor.

Bununla birlikte konuyu izleyenlerin verdiği bazı rakamlar var. Bu uzmanlara göre doğal gazı ortalama 150-210 $/ 1000 m3 arasında bir fiyatla satın alıyoruz.

 (http://www.haberturk.com/ekonomi/enerji/haber/1265852;. BİRGÜN,25.01.2016)

Tüketicinin ödediği ise 300  $/ 1000 m3 (yaklaşık 0,9-1,0 TL/m3).

Anlaşılan o ki, bu aradaki farkı açıklamak için de yeni bir gerekçe bulunacak. Ancak bunun için bir sonraki zam veya indirim kararına kadar beklemek gerekecek.