Enerji dönüşümünde malzeme sorunu ve madencilik
Temiz enerji dönüşümü için kritik malzemelerin büyük ölçüde tedarik edilmesi gerekiyor
Science Dergisi’nde 23 Haziran 2022’de James Morton Turner tarafından yazılan makalede enerjide temiz teknolojilere geçiş hedeflerinin uygulanabilmesi için gereken hammadde sorununa değiniliyor.
Enerji dönüşümü “yeşil enerji”, “temiz enerji” gibi sloganlarla sunulsa da çok temiz olmayacağı açık. Enerjide dönüşümün sağlanabilmesi birçok hammaddenin büyük ölçüde tedarik edilebilmesine dayanıyor: Bataryalar için lityum, kobalt, nikel; rüzgar türbinleri, elektrik motorları için nadir toprak elementleri; elektrik iletim şebekeleri için bakır gibi… Bu hammaddelerin çevreye zarar vermeden temin edilebilmesi önemli bir sorun olarak görünüyor.
Uluslararası enerji Ajansı’na göre Paris İklim Anlaşması’nın hedeflerine ulaşılması için 2020-2040 yılları arasında söz konusu hammaddelerin üretiminin altı kat artması gerekiyor. Bu oran her yıl 43 milyon ton üretim artışına karşılık geliyor. Bu miktarın, fosil yakıtların sadece 2020 yılında atmosfere yaklaşık 32 milyar ton CO2 salmasının yanında söz konusu bile olamayacağı belirtiliyor.
Ancak, bu maddelerin cevherlerin içinde düşük oranlarda olduğu dikkate alındığında, bunların madenlerden çıkarılması, işlenmesinin fosil yakıt sektörüne yakın bir kirlilik yaratacağı da gözönünde tutulmalı. Büyük ölçekli madencilik, genel olarak eko-sistemi, su kaynaklarını tehdit ederken bunun yanı sıra insan haklarının dikkate alınmadığı, kötü çalışma koşulları ve suistimaller ile birlikte anılıyor.
Bu gelişmelerin madencilik alanında adil çalışma koşullarının oluşturulması için bir olanak olarak değerlendirilmesi, bu konuda genellikle bu tür faaliyetleri kendi topraklarından uzak bölgelere kaydıran zengin ülkelerin bu konularda sorumluluk yüklenmesi, daha sorumlu bir işletmecilik anlayışının geliştirilmesi olanağı bulunabilir mi?
Science Dergisi yazarı kamu-özel ortaklığının madenlerin çıkarılmasının ve işlenmesinin her aşamasında desteklenmesi gerektiği görüşünde. Maden araştırmalarının, yeni madencilik ve işleme teknolojileri alanındaki araştırmaların, izin süreçlerinin kolaylaştırılmasının, işleme kapasitesinin genişlemesinin ve uluslararası piyasalarda tedarik zincirlerinin sağlanması için ticaret anlaşmalarının desteklenmesi gerektiğini ileri sürüyor. Örnek olarak Çin’in madenden fabrikalara kadar bu tür kamu-özel ortaklıklarına öncelik verdiğini belirtiyor. Yazar, son yıllarda ABD ve AB’nin de enerji ile ilgili hammaddeler için hem yerli tedarik zincirlerini oluşturmak hem de uluslararası ölçekte kaynaklara erişimi çeşitlendirmek amacıyla benzer politikaları uygulamaya başladığını ekliyor.
Yazarın dikkat çektiği hususlardan biri de madencilik sektöründe üçüncü taraf sertifikasyon programları…Örneğin, Sorumlu Madencilik Teminatı İnisiyatifi’nin, üçüncü taraf denetimleri ve halka açık değerlendirmeler yoluyla işçilerin sağlık ve güvenliği, insan hakları, toplulukların katılımı, suistimaller, kirlilik kontrolü ve arazinin ıslahı konularındaki en iyi uygulamalar açısından madencilik faaliyetlerinin denetlenmesi için kullanılan bir sertifikasyon sistemi olduğuna dikkat çekiliyor.
Bu süreçte lityum-iyon bataryalarda kobalt kullanımını azaltmak gibi bazı arayışlar var; ancak bu tür gayretler temiz enerji teknolojilerinin hammadde yoğun yapısını ortadan kaldırmıyor. Sonuç olarak, iklim değişikliğine karşı mücadelenin aciliyeti ve madencilik yatırımlarının geliştirilmesi ile tedarik zincirleri oluşturulmasının zaman aldığı dikkate alınarak, enerji dönüşümü için gereken hammadde talebinin hesaba katılması zamanı geldiğine vurgu yapılıyor.
Kuşkusuz ki, makalenin yazarı tarafından önerilen yöntemlerin madencilik faaliyetlerinin toplumun ve çalışanların sağlık ve güvenliğine, çevreye saygılı ve sorumlu bir şekilde yürütülmesi için sonuç alıcı veya yeterli olup olmadığı yorumlara açık.
Science; Cilt 376, sayı 6600, The matter of a clean energy future (science.org)
Resim: Kawama/Kongo'daki bakır-kobalt madeninde bir kazıcı, Washington Post, 2016
Cobalt mining for lithium ion batteries has a high human cost - Washington Post
Temmuz 2022
