Kömürde işçi ücreti de verim de düşük
Türkiye’de bir maden işçisinin yılda ürettiği katma değer 19.200 euro iken, bu rakam Almanya’da 96.600 euro. Milyon ton kömür üretimi başına düşen ölüm sayısında Türkiye dünyada sadece Çin’den daha iyi durumda.
Türkiye’de kömür ve linyit çıkaran kayıtlı 740 işletme bulunuyor. Kömür ve linyit madenlerinde 49 bin kayıtlı işçi çalışıyor. Kamuda bir işyerinde ortalama 257, özel sektörde 53 madenci istihdam ediliyor.
Sosyal Güvenlik Kurumu verilerinden derlenen bilgiye göre, son 3 yılda kömür ve linyit çıkartılan işletme sayında yüzde 6’lık artış gerçekleşti. Ancak aynı dönem çalışan sayısı yüzde 3’e yakın düşüş kaydetti.
Madenlerde 2010'da 697 işletme faaliyet gösterirken, bu sayı geçen yılın sonunda 740’a yükseldi. Söz konusu dönemde 43 kömür ve linyit çıkartılan işletme faaliyete başladı. İşletme sayısındaki artışta özel sektör belirleyici oldu. 2010’da özel sektördeki işletme sayısı 649 iken, geçen yıl bu sayı 694’e çıktı. Kamuda ise 48’den 46’ya geriledi.
Sektördeki işçi sayısına bakıldığında 3 yıllık dönemde gerileme var. İşletmelerde 2010'da 50 bin 143 kişi çalışırken, bu sayı geçen yıl 48 bin 706’ya geriledi.
İşçi sayısındaki gerilemede kamu işletmelerindeki gelişmeler etkili oldu. Özel sektörde 2010’da 36 bin 386 kişi çalışırken, geçen yıl bu sayı 36 bin 880’e çıktı. Özel sektörde bu dönemde 45 yeni işletme devreye girmesine rağmen istihdamdaki artış 494’le sınırlı kaldı.
Dünyanın en büyük 12’nci kömür üreticisi olan ve toplam elektrik üretiminin yüzde 25’i kömür üretimine bağlı olan Türkiye’de kömür madenleri işletmeleri verimli çalışmıyor.
Yılda çıkartılan kömürün tonajı kömür madenciliği sektöründe çalışan toplam işçi sayısına bölündüğünde verimliliğin düşük olduğu görülüyor.
TEPAV uzmanlarının çalışmalarında verilen bilgilere göre;
2012 yılında Türkiye’nin altı katından daha fazla kömür çıkartılan Avustralya’da kömür madeni işletmelerinde Türkiye’den daha az madenci çalışıyor.
Bizde işçi başına yıllık üretim 1.500 ton iken, Avustralya’da 10,1 bin ton, Amerika’da 12.7 bin ton dolayında.
Eurostat verilerine göre Türkiye’de bir maden işçisinin yılda ürettiği katma değer 19.200 euro iken, bu rakam Türkiye gibi üretiminin çoğunu linyitin oluşturduğu Almanya’da 96.600 euro.
Kömür üretiminde Türkiye’nin oldukça gerisinde olan İspanya ve Yunanistan gibi ülkelerde de işçi başına düşen yıllık ortalama katma değer üretimi Türkiye’nin oldukça üstündedir.
Türkiye’de kömür madenciliği sektöründe işçi başına katma değer üretimindeki olumsuzluk, düşük işçi ücretleri ile dengelenmeye çalışılıyor. Türkiye’de kömür madeni işçilerinin yıllık ortalama maliyeti 12 bin euro olarak belirleniyor. İngiltere ve Almanya gibi ülkelerdeki kömür madencileri Türkiye’deki kömür madencisinden yaklaşık beş kat daha fazla gelir elde ediyor. Yıllık işçi maliyeti Almanya’da 59 bin euro, İngiltere’de 63 bin euro.
Bir madencinin yılda ürettiği ortalama katma değerin o madencinin yıllık maliyetine bölünmesi ile elde edilen işçi maliyetlerine göre verimlilik rakamı Türkiye için 149,1, Almanya için 163.2 olarak hesaplanıyor. Türkiye milyon ton kömür üretimi başına düşen ölüm sayısında dünyanın en büyük üreticileri arasında sadece Çin’den daha iyi durumda.
13.11.2014 Tevfik GÜNGÖR
