2015 Nobel Kimya ödülü: DNA onarımı için “hücrelerden” oluşan alet çantası

2015 Nobel kimya ödülünün verildiği üç araştırmacıdan biri olan, Mardin-Savur doğumlu Prof. Dr. Aziz Sancar'ın başarısına sevinirken, bir yandan da sayın Savur'un şahsında, o ve onun gibi değerli bilim insanlarımızın bu topraklarda böyle araştırmaları yapabilme olanağı olup olmadığını, yoksa da nedenlerini düşünelim.

Bu yılki Nobel kimya ödülü,  ödüllendirilen üç araştırmacıdan birisinin Mardin- Savur doğumlu, Prof. Dr. Aziz Sancar olması nedeniyle, özellikle siyasal ortamın ve olayların sıcaklığına rağmen, medyamızda öne çıkan haberlerden biri oldu.

Prof. Aziz Sancar’ın özgeçmişi ve kişiliği ile ilgili haberlerin medyada bolca yer aldığını dikkate alarak, hem değerli bilim insanını kutlayalım, hem de İsveç Bilimler Akademisi’nin bu yılki kimya ödülünün bu araştırmacılara verilmesine ilişkin açıklamasına kısaca bakalım.

Basın açıklamasında, 2015 yılı Nobel kimya ödülünün,

► Thomas Lindahl (İsveç vatandaşı, İngiltere’de Francis Crick Enstitüsü ve Clare Hall Laboratuvarı),

► Paul Modrich (ABD vatandaşı, Howard Hughes Medikal Enstitüsü and Duke Üniversitesi Tıp Okulu, Durham, ABD)  ve

►Aziz Sancar’a  (ABD ve Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı, North Carolina Üniversitesi, Chapel Hill, ABD)

moleküler seviyede hasar görmüş DNA’nın hücreler tarafından nasıl onarıldığı ve genetik bilginin nasıl korunduğuna ilişkin haritanın çıkarılmış olmasından dolayı verildiği belirtiliyor. Bu üç araştırmacının çalışmalarının, canlı bir hücrenin nasıl işlev gördüğüne ilişkin ve örneğin, kanserin tedavi yöntemlerine yönelik çok temel bilgileri sağladığı ekleniyor.

DNA'nın onarımı için mekanizmalar

Bu konuda bilgi veren açıklamaya bakmaya devam edelim:

DNA’mız her gün morötesi ışınlar, serbest radikaller ve diğer karsinojen maddelerle hasarlanıyor; aslında bu dış saldırılar olmasa da DNA molekülü yapısal olarak kararlı değil. Günlük bazda hücre genomunda binlerce ani değişiklik meydana geliyor. Daha ötesi, insan vücudunda günde milyonlarca kez oluşan,hücre bölünmesi sırasında DNA kopyalanırken de hasarlar oluşabiliyor.  

Bunların sonucunda, genetik malzememizin bütünlüğünü kaybederek tam anlamıyla bir kimyasal kaosa sürüklenmemesinin nedeni, DNA’yı sürekli izleyen ve onaran bir moleküler sistemin varlığı. İşte, 2015 kimya Nobeli’nin bu üç öncü araştırmacıya verilmesinin nedeni, çalışmalarıyla bu onarım sisteminin moleküler seviyede ayrıntılı olarak nasıl işlev gördüğünün haritasının çıkarılmış olması olarak gösteriliyor.

Bilim insanları 1970’lerde DNA’nın büyük ölçüde kararlı bir molekül olduğuna inanıyordu. Thomas Lindahl DNA’nın neredyse dünyada yaşamı imkansız kılacak bir hızda bozunduğunu sergiledi. Bu durum onu DNA’nın bozunmasına karşı işlev gören bir moleküler makinayı (baz eksizyon onarımı) bulmaya yöneltti.

Aziz Sancar mor ötesi ışınlarının oluşturduğu DNA hasarının hücreler tarafından onarılma mekanizmasının (nükleotid eksizyon onarımı) haritasını çıkardı. Onarım sistemlerinde hasarla doğan insanlar güneş ışığına maruz kaldıklarında cilt kanseri oluşuyor. Hücre aynı zamanda, diğerlerinin yanı sıra, mutasyona yol açan maddelerin neden olduğu hasarları da nükleotid eksizyon onarımını kullanarak tamir ediyor.

Paul Modrich ise hücre bölünmesi sırasında DNA kopyalanırken oluşan hataları hücrenin nasıl düzelttiğini ortaya koydu. Uyumsuzluk onarımı olarak adlandırılan bu mekanizma DNA çoğalması sırasında meydana gelen hataların sıklığını bin kez azaltmakta. Bu onarım mekanizmasındaki doğuştan gelen hasarlar bilinmekte, örneğin kolon kanserinin genetik olan türü gibi…

Bu araştırmaların esas olarak tüm insanlık için güzel sonuçlar vermesini dileyelim. Bir öneri olarak, Mardin-Savur doğumlu Prof. Dr. Aziz Sancar'ın başarısına sevinirken, bir yandan da sayın Savur'un şahsında, o ve onun gibi değerli bilim insanlarımızın bu topraklarda böyle araştırmaları yapabilme olanağı olup olmadığını, yoksa nedenlerini ve nereye doğru gittiğimizi düşünmeye devam edelim.

Haber:

 http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2015/press.html

Foto:

http://www.vox.com/2015/10/7/9470913/nobel-prize-2015-what-the-chemistry...

                                                                                                                                                        8 Ekim 2015